Waarom van belang?
Het opnemen van valpreventie in het organisatiebeleid betekent dat er een gestructureerde en systematische aanpak is om valrisicofactoren in kaart te brengen, interventies te implementeren en de effectiviteit hiervan te monitoren en te verbeteren. Dit draagt bij aan de kwaliteit van zorg en bevordert zo de kwaliteit van leven van bewoners.

Wat is het streven?

• Zowel de Raad van Bestuur, directie als leidinggevenden weten dat valincidenten in verpleeghuizen een groot probleem vormen en dat een actieve valpreventie aanpak noodzakelijk is.
• Valpreventie wordt opgenomen als onderdeel van het (kwaliteits-)beleid.
• Valpreventie staat op de agenda van interne overleggen.
  
  

Het verschil tussen valpreventie en fractuurpreventie
Valpreventie richt zich op het voorkomen van vallen. Dit omvat maatregelen zoals het aanpassen van de leefomgeving en het verbeteren van balans en spierkracht.
Fractuurpreventie richt zich op het voorkomen van botbreuken. Het zorgt ervoor dat, als iemand valt, de kans op een botbreuk kleiner is. Denk hierbij aan heupbeschermers, voedingsaanpassingen zoals calcium en vitamine D, en het aanpakken van onderliggende aandoeningen zoals osteoporose. 

Waarom van belang?
Een interne richtlijn over valpreventie, gebaseerd op wetenschappelijke evidentie, zorgt voor een eenduidige en effectieve aanpak van valpreventie. Het zorgt ervoor dat het personeel op een consistente en gestandaardiseerde manier werkt aan valpreventie. 

Wat is het streven?

• Er is een interne valpreventierichtlijn beschikbaar.
• Deze interne richtlijn is gebaseerd op de Wereldrichtlijn Valpreventie uit 2022 en de Nederlandse richtlijn uit 2021.
• Binnen de organisatie is er kennis over de interne richtlijn en wordt deze ook toegepast. 
• De interne richtlijn wordt periodiek herzien en geactualiseerd.
• Nieuwe medewerkers worden geïnformeerd over het valpreventiebeleid
• Medewerkers zijn bekend met de valpreventiemaatregelen die door de richtlijnen aanbevolen worden

In deze interne richtlijn komen duidelijk de essentiële stappen voor een effectieve valpreventie aanpak naar voren: het uitvoeren van een multifactoriële valrisicobeoordeling, toepassen van valpreventieve interventies op basis van de uitkomsten van de valrisicobeoordeling (ofwel een valpreventie aanpak op maat) en ten slotte het regelmatig evalueren en bijsturen van de interventies in onderling overleg met de bewoner/ naasten/mantelzorger.

Bij verpleeghuisbewoners is het niet nodig om valrisico op te sporen. Alle bewoners van verpleeghuizen lopen namelijk een hoog risico op vallen.

De richtlijn geldt voor alle bewoners in verpleeghuizen, behalve voor degenen die geen baat hebben bij uitgebreide evaluatie en interventies, namelijk:

• Bewoners die volledig immobiel zijn
• Bewoners in een terminaal stadium (in de eindfase van het leven)
  

Wist je dat… een multifactoriële valpreventie interventie het aantal valpartijen in het verpleeghuis mogelijk met 35% kan verlagen en het aantal herhaaldelijke vallen met 21%!

Informatie

• Startpagina - Preventie van valincidenten bij ouderen - Richtlijn – Richtlijnendatabase
• World Falls Guidelines

Waarom van belang?
Bij valongevallen spelen vaak meerdere factoren een rol. Multidisciplinair samenwerken is belangrijk bij valpreventie in het verpleeghuis omdat verschillende experts, zoals helpenden, verzorgenden, verpleegkundigen, fysiotherapeuten, artsen en ergotherapeuten, elk unieke kennis en vaardigheden inbrengen. Deze samenwerking zorgt voor een holistische benadering, waarbij alle fysieke, medische en omgevingsfactoren van de bewoner in acht worden genomen. Dit leidt tot effectievere preventie en betere zorgresultaten. De wereldrichtlijn benadrukt dan ook het belang van een multidisciplinaire aanpak om valrisico's te identificeren en te minimaliseren.

Wat is het streven?
Elk discipline in het verpleeghuis en daarbuiten weet wat zijn/haar rol is bij valpreventie. De verschillende rollen en taken zijn per discipline vastgelegd in de interne richtlijn. 

Waarom van belang?
Het regelmatig bijscholen van medewerkers over valpreventie is belangrijk. Door hun kennis en vaardigheden up-to-date te houden, herkennen ze risicofactoren tijdig en kunnen ze effectieve preventieve maatregelen toepassen. 

Wat is het streven?

• Minimaal éénmaal per jaar wordt het onderwerp valpreventie als scholing geagendeerd.
• Aan deze bijscholing nemen relevante medewerkers deel.
• De scholing sluit zoveel mogelijk aan bij de situatie van jouw verpleeghuis, de interne richtlijn, en aan het uitgangsniveau van medewerkers. Ook is er aandacht in de scholing over het betrekken en bewustmaken van bewoners/naasten/mantelzorgers over valpreventie.

Inspiratie & informatie

Wil je een training volgen? Bekijk onze opleidingen en gratis e-learnings

Een scholing over valpreventie bestaat idealiter uit de volgende onderdelen:

1. Hoe groot is het valprobleem? (landelijke cijfers)
2. Wat betekent een val voor een bewoner? (Lichamelijk, geestelijk, sociaal)
3. Wat betekent een val voor het verpleeghuis? (o.a. toename van de zorgvraag)
4. Welke veranderingen in het lichaam veroorzaken het valrisico en welke externe factoren spelen een rol bij valrisico?
5. Wat kan ik als zorgprofessional doen tijdens mijn dagelijkse werk om de kans op een val bij bewoners te verkleinen?
6. Naar welk effectief aanbod kan ik doorverwijzen of opzetten in het verpleeghuis en met wie kan ik lokaal het beste samenwerken?

Waarom van belang?
Om het thema valpreventie op de agenda te houden binnen de organisatie, is de oprichting van een werkgroep valpreventie van grote meerwaarde. De werkgroep komt regelmatig bij elkaar om het thema levend te houden, de voortgang te monitoren, te sturen op beleid en benodigde verbeteringen door te voeren. 

Wat is het streven?

• Binnen de organisatie is een werkgroep valpreventie actief. De werkgroep bestaat uit:
  • een coördinator: iemand die tijd krijgt om de werkgroep te begeleiden en ervoor te zorgen dat de daaruit voortkomende acties worden opgevolgd
  • meerdere zorgdisciplines, zoals artsen, fysiotherapeuten, ergotherapeuten, helpenden, verzorgenden, verpleegkundigen en voedingsdeskundigen, die affiniteit hebben met het onderwerp valpreventie
  • aandachtsvelders van de verschillende afdelingen (zie punt 6)
• De werkgroep kijkt o.a. naar valpreventieve activiteiten en analyseert en evalueert de registraties van valpartijen.
• De werkgroep komt regelmatig bij elkaar, bij voorkeur eens per maand
• De werkgroep heeft korte lijnen met het managementteam om de implementatie van het valpreventiebeleid te waarborgen en aan te geven welke stappen er nodig zijn om het valpreventiebeleid waar nodig door te ontwikkelen of te verbeteren.
• De werkgroep betrekt collega’s door regelmatig te communiceren over de stand van zaken en behaalde resultaten, bijvoorbeeld via de huiskrant, huistelevisie, het personeelsblad, nieuwsbrieven, themabijeenkomsten en teamoverleg. Een communicatieplan kan hieraan bijdragen.

Tip voor een praktische startopdracht

De werkgroep zou kunnen beginnen met een praktische eerste stap. Deze werkt als volgt: De werkgroep stelt zichzelf de volgende drie vragen en zet de antwoorden onder elkaar:

1. Wat doen we feitelijk al aan valpreventie? (Dit blijven doen!)
2. Wat doen we nu aan valpreventie maar is niet effectief? (Dit kan stoppen! )
3. Wat doen we nog niet, maar kunnen we wel relatief snel invoeren? (Dit kan meteen starten!)
   

De eerste vraag werkt meteen motiverend. Je laat zien dat er al het één en ander gebeurt op het gebied van valpreventie. De overige twee vragen werken ook heel stimulerend. Want het stoppen van ineffectieve bestaande acties/maatregelen brengt tijdwinst met zich mee. En de antwoorden op de derde vraag zijn snel toe te passen. Een mooi begin!

Waarom van belang?
Om een goede link te creëren tussen de theorie (plannen, verbetersuggesties en interne richtlijn) en de praktijk, zijn aandachtsvelders essentieel. Zij kunnen signaleren, informeren, bewustmaken en het onderwerp levendig houden op de afdeling. Daarnaast kunnen ze input leveren over verbeteringen.

Een aandachtsvelder valpreventie is een zorgprofessional die zich richt op het verminderen van valincidenten bij bewoners en daar ook tijd voor heeft. Deze persoon stelt bijvoorbeeld persoonlijke preventieplannen op en geeft voorlichting aan zowel bewoners als collega’s. Na een valincident evalueert de aandachtsvelder de situatie om herhaling te voorkomen. 

Wat is het streven?

• Elke afdeling heeft een aandachtsvelder valregistratie en valpreventie.
• De aandachtsvelder valpreventie krijgt voldoende tijd om
  • Deel te nemen aan de werkgroep valpreventie.
  • Kennis te vergaren, bijvoorbeeld via bijscholing.
  • Collega’s te informeren, bv door het organiseren van een klinische les over valrisicofactoren en het bespreken van registratieprocedures.
  • Het signaleren van bijvoorbeeld valgevaarlijke situaties, valgevaarlijk gedrag of onjuist handelen door collega’s.
  • Een rol te spelen bij het implementeren en evalueren van verbeter- en actiepunten op de eigen afdeling.
  • Vragen van collega’s, bewoners en naasten te beantwoorden en signalen op te vangen.

Waarom van belang?
Valregistratie geeft inzicht in het aantal valincidenten (en evolutie hiervan), hoe valincidenten ontstaan en welke geleerde lessen je daaruit kunt halen. Het kan bijdragen aan het voorkomen van toekomstige valincidenten. Daarom is het van belang dat elke medewerker op gestandaardiseerde wijze valincidenten bij bewoners registreert.

Wat is het streven?

• Medewerkers registreren valincidenten op gestructureerde wijze. De registraties dienen de volgende gegevens van het incident te omvatten: Datum valincident, Tijdstip valincident, Plaats valincident, Vermoedelijke oorzaken valincident, Gevolg valincident
• De valregistraties worden periodiek (bijvoorbeeld eens per 3-6 maanden) geraadpleegd en besproken. Bespreekpunten zijn bijvoorbeeld of er bepaalde zaken opvallen, zoals locatie, tijdstip, oorzaken, toe-of afname in het aantal valincidenten, wat er op de afdeling gedaan wordt om valongevallen te voorkomen en welke aanvullende maatregelen ingezet kunnen worden en door wie.

TIP voor het motiveren van medewerkers 

Bij het motiveren van medewerkers in een verpleeghuis om valincidenten te blijven melden, zijn de volgende punten belangrijk:

1. Veilige meldcultuur: Zorg voor een open, niet-beschuldigende sfeer waarin medewerkers zich comfortabel voelen om incidenten te melden zonder angst voor negatieve consequenties.
2. Training en bewustwording: Laat zien hoe belangrijk hun meldingen zijn voor de veiligheid van bewoners en de verbetering van zorg, door trainingen en regelmatige voorlichting.
3. Feedback en opvolging: Geef terugkoppeling over de acties die naar aanleiding van meldingen zijn ondernomen, zodat medewerkers zien dat hun meldingen een verschil maken.
4. Erkenning en waardering: Beloon proactief gedrag en waardeer medewerkers voor hun inzet in het verbeteren van de veiligheid. 
5. Duidelijke procedures: Zorg dat het melden eenvoudig en efficiënt is, zonder te veel administratieve lasten.
   

Waarom van belang?
Verpleeghuisbewoners hebben een hoog valrisico dat veelal veroorzaakt wordt door de aanwezigheid van meerdere valrisicofactoren. Het is daarom belangrijk een multifactoriële valrisicobeoordeling uit te voeren. Zo kun je de verschillende risicofactoren in kaart brengen en vervolgens gerichte preventieve maatregelen inzetten. Dit leidt tot kwalitatieve, veilige en gepersonaliseerde zorg.

De Richtlijn Preventie van valincidenten bij Ouderen, 2021 en World Falls Guideline (2023), bieden handvatten voor de uitvoer van een multifactoriële valrisicobeoordeling. Er zijn diverse instrumenten beschikbaar voor het uitvoeren van een valrisicobeoordeling. Het  Comprehensive Geriatric Assessment (CGA) is een instrument dat voornamelijk bedoeld is voor geriaters en internisten ouderengeneeskunde in de tweede lijn. De CGA kan deels door andere disciplines worden afgenomen in onderling overleg met geriater of internist ouderengeneeskunde. De Valanalyse is een ander erkend instrument dat zelfstandig door verpleegkundigen en paramedici afgenomen kan worden. Beide instrumenten zijn geschikt om valrisicofactoren samen met bewoners in kaart te brengen. 

Wat is het streven?

• De aanpak en inhoud van de multifactoriële valrisicobeoordeling is uitgewerkt in de interne richtlijn. 
• Regelmatig wordt op een systematische manier de leefomgeving gecheckt op valrisico’s.
• Bij elke bewoner wordt jaarlijks opnieuw een multifactoriële valrisicobeoordeling uitgevoerd.
• Bij elke nieuwe bewoner wordt een multifactoriële valrisicobeoordeling uitgevoerd.
• Ook na elk ziekenhuisbezoek of bij een verandering in de situatie van een bewoner wordt een multifactoriële valrisicobeoordeling uitgevoerd.

Inspiratie & informatie
De Valanalyse
Wat werkt in valpreventie
Comprehensive geriatric assessment (CGA)

Waarom van belang?
Onderzoek wijst uit dat het uitvoeren van multifactoriële interventies effectief is op het aantal vallen en valfrequentie. De Wereldrichtlijn Valpreventie uit 2022 beveelt dan ook verschillende maatregelen aan voor het voorkomen van vallen bij verpleeghuisbewoners. Deze maatregelen zijn gebaseerd op een multidomeinbenadering, waarbij een combinatie van interventies wordt toegepast, afgestemd op de individuele behoeften van de bewoner en op basis van de resultaten uit de multifactoriële valrisicobeoordeling.

Wat is het streven?

• De uitvoering en opvolging van deze maatregelen gebeurt planmatig en multidisciplinair
• Medewerkers zijn bekend met de valpreventiemaatregelen die door de richtlijnen aanbevolen worden.
• Medewerkers stellen verbeter- of actieplannen op voor de te nemen maatregelen op organisatie-, afdelings-, en individueel niveau. Hierin is aandacht voor wanneer welke maatregel aangepakt wordt, op welke manier en door wie.
• Medewerkers passen verbeteringen binnen de afdeling en/of het gehele verpleeghuis toe. Hierbij zijn duidelijke afspraken gemaakt over wat er van iedere medewerker wordt verwacht. 
• Medewerkers voeren een combinatie van maatregelen uit bij elke bewoner, op basis van het resultaat van de multifactoriële valrisicobeoordeling.
• Men checkt regelmatig of met de maatregelen het gewenste effect wordt bereikt.

Wereldrichtlijn Valpreventie 

Belangrijke aanbevelingen uit de Wereldrichtlijn Valpreventie zijn onder andere:

1. Multidisciplinaire Interventies: Een team van zorgverleners, inclusief fysiotherapeuten, ergotherapeuten, verpleegkundigen, helpenden en verzorgenden, werkt samen om gepersonaliseerde interventies uit te voeren. Dit kan bijvoorbeeld bestaan uit het verbeteren van balans en spierkracht (valpreventieve beweeginterventies, eventueel aangepast op het individu met voldoende uitdaging en voldoende intensiteit), aanpassingen in de leefomgeving (zoals het verbeteren van verlichting of het verwijderen van obstakels), en het juiste gebruik van hulpmiddelen. Dit wordt bepaald aan de hand van de multifactoriële valrisicobeoordeling.
2. Vitamine D-suppletie: Voor bewoners met een verhoogd risico op vitamine D-tekorten wordt suppletie aanbevolen om valrisico’s te verminderen.
3. Participatieve benadering: Het betrekken van de bewoners zelf en hun naasten in het besluitvormingsproces, waarbij rekening wordt gehouden met hun voorkeuren en prioriteiten.
4. Medicatiecontrole: mogelijke aanpassing van het gebruik van valrisicoverhogende medicatie.

Deze richtlijn benadrukt het belang van een gepersonaliseerde en preventieve aanpak om valincidenten in verpleeghuizen effectief te verminderen.

Inspiratie & informatie
Oefenprogramma Otago
Praktijkvoorbeeld: Zorgbalans zet Otago in voor ouderen met cognitieve stoornissen
Spel Dobbelfit: een leuke manier om valpreventie bij bewoners en eventueel naasten onder de aandacht te brengen, is het interactieve spel DobbelFit. DobbelFit is een kennis- en actiespel voor 65-plussers om fit en vitaal te blijven.