Actief blijven met hulp van mantelzorgers

Meneer Visser is 87 jaar en leidt aan de ziekte van Parkinson en dementie. Hij woont samen met zijn vrouw in een eengezinswoning. Hij is recent twee keer gevallen: een keer in de woonkamer en een keer ’s nachts toen hij het bed uitstapte om naar de wc te gaan. Hij heeft er geen letsel aan overgehouden, maar zijn vrouw is erg geschrokken. Zij wil voorkomen dat haar echtgenoot nog eens ten val komt. Het had veel erger kunnen aflopen, vertelt ze. Meneer sust de boel: ‘Het is niet zo erg.’ Zijn casemanager heeft Astrid gevraagd om een behandelplan te maken.

Intake en screening

Astrid baseert haar behandelplan op een intakegesprek, een omgevingsonderzoek en een cognitieve screening:

• Ze voert het intakegesprek met meneer en mevrouw Visser samen. ‘Als een cliënt een cognitieve stoornis heeft, vraag ik iemand uit de omgeving erbij, liefst een mantelzorger. Meneer Visser wist bijvoorbeeld zelf niet meer hoe hij gevallen was, zijn vrouw wist dat wel te vertellen.’
• Ze vraagt in het gesprek ook naar de rolverdeling thuis. ‘Meneer Visser had na zijn pensioen weinig huishoudelijke taken. Hij zette wel koffie en haalde de post, maar toen hij een cognitieve stoornis kreeg, nam zijn vrouw dat over. Lief bedoeld, maar zo raakt iemand in een vicieuze cirkel van inactiviteit.’
• Astrid combineert het gesprek met ‘een rondje door het huis’ zoals ze het noemt. Daarbij let ze vooral op de dagelijkse handelingen die iemand uitvoert: ‘Hoe stapt iemand uit een stoel of uit een bed? Kan iemand veilig de gordijnen openen of het lichtknopje vinden? Enzovoort. Soms kom ik nog een keer terug om dat allemaal goed in kaart te brengen.’
• Tot slot neemt ze als extra stap een cognitieve screening af, in dit geval de CPT (Cognitive Performance Test), een test met praktische opdrachten die onderscheid maakt tussen zes niveaus van cognitief functioneren. De testuitkomst (niveau 4) liet onder andere zien dat meneer Visser moeite heeft met nieuwe taken en dat hij snel is afgeleid.

Behandeling

De behandeling bestaat uit een combinatie van verschillende maatregelen:

• Inrichting: er is een beugel bevestigd aan de zijkant van het bed, zodat meneer Visser makkelijker kan gaan liggen en weer opstaan. Een bewegingssensor zorgt ervoor dat er automatisch een lampje aangaat als hij ’s nachts uit bed stapt. En hij hoeft zich niet meer te haasten naar de wc: er staat nu een toiletstoel in de slaapkamer.
• Instructies voor mantelzorgers: ‘Het is belangrijk dat meneer Visser niet de hele dag in zijn stoel blijft zitten’, vertelt Astrid. ‘Daarom laat zijn vrouw hem nu bijvoorbeeld koffiezetten. Ze heeft de kopjes en lepeltjes op het aanrecht gezet, zodat hij er makkelijk bij kan. Als ze zich er niet mee bemoeit, is hij niet afgeleid en gaat het prima.’
• Training: voor het aanleren van nieuwe gewoontes heeft ‘foutloos leren’ het meeste effect. Astrid: ‘Dat betekent: alles opdelen in stapjes en elk stapje net zo vaak oefenen tot het zonder fouten lukt. Zo heeft mevrouw Visser haar man geleerd om de toiletstoel te gebruiken.’
• Astrid vertelt dat ze een positieve benadering volgt. ‘Ik ga altijd op zoek naar wat er nog wél kan. Meneer Visser kon bijvoorbeeld nog prima wandelen. Hij had alleen de neiging om te verdwalen. Dus maakt zijn vrouw nu dagelijks een ommetje met hem.’

Het resultaat van haar behandeling is niet goed meetbaar, vertelt Astrid. ‘We weten niet wat er gebeurd zou zijn zonder behandeling. Hoe vaak was meneer Visser dan gevallen? Hoelang had hij nog thuis kunnen wonen?’ Daarom meet zij het resultaat af aan andere factoren, zoals de omgeving van de cliënt: ‘Als mantelzorgers weten wat hun rol is, heb ik al een belangrijk resultaat behaald. Zij zijn belangrijk om cliënten actief te houden en te trainen.’ Meneer Visser is overigens niet meer uit bed gevallen sinds de behandeling. En hij gebruikt de toiletstoel. ‘Hij voelt zich minder bezwaard als hij ’s nachts gaat plassen en zijn vrouw krijgt de nachtrust die ze nodig heeft.’ Aan het eind van de behandeling heeft Astrid een eindrapportage gemaakt voor de huisarts.

Succesfactoren

• Het is belangrijk dat mensen actief blijven, vertelt Astrid. ‘Inactiviteit verergert de situatie: spierkracht neemt af en mensen raken onderprikkelt. Als ergotherapeut schep ik een veilige situatie en help ik veilig gedrag aan te leren.’
• Mantelzorgers spelen daarin een belangrijke rol. ‘Een positieve benadering maakt een groot verschil. Dat geldt ook voor de manier waarop je activiteiten aanbiedt. Ik adviseer mantelzorgers om eenvoudige activiteiten te kiezen.’
• Hoe klein en eenvoudig activiteiten ook zijn, het is belangrijk dat cliënten ze zelf blijven uitvoeren. ‘Zelfredzaamheid is een optelsom van heel veel kleine activiteiten. Dat kan dus ook koffiezetten zijn. Onderschat niet dat dat ook een manier is om iets te betekenen.’ 

Aandachtspunten

• Geef advies op maat. ‘Elke situatie is weer anders, er zijn geen standaardoplossingen.’
• Samenwerken is cruciaal om de behandeling door verschillende zorgverleners op elkaar af te stemmen. ‘In dit praktijkvoorbeeld werkte ik samen met de casemanager en een fysiotherapeut. We werken in verschillende gezondheidscentra, dus we komen elkaar niet spontaan tegen. Daarom overleggen we veel via telefoon en de beveiligde Siilo-app.’

Inzicht

• Ergotherapeut
• Casemanager
• Fysiotherapeut
• Huisarts