In 2019 telden we 13.600 SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel onder slachtoffers van een eenzijdig voetgangersongeval. Dat is tien keer zoveel als voetgangers die slachtoffer waren van een verkeersongeval.

VeiligheidNL heeft in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een analyse gedaan naar ongevallen met voetgangers die in 2019 op de Spoedeisende Hulp (SEH) terecht zijn gekomen. Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor de voetganger als kwetsbare verkeersdeelnemer. Uit deze analyse blijkt dat als we het aantal letsels onder voetgangers willen terugdringen, er vooral aandacht moet worden besteed aan het voorkomen van eenzijdige voetgangersongevallen bij (met name) oudere vrouwen.

We wilden actueel inzicht krijgen in het aantal en de aard van ongevallen met voetgangers. We hebben daarvoor de volgende onderzoeksvragen opgesteld:

• Hoeveel SEH-bezoeken waren er in 2019 naar aanleiding van ongevallen met voetgangers en hoe ziet de ontwikkeling er in de afgelopen tien jaar uit?
• Hoe verhouden de voetgangersongevallen zich ten opzichte van andere verkeersongevallen?
• Wat zijn de achtergrondkenmerken van slachtoffers; zoals leeftijd en geslacht en, indien mogelijk, wordt er een uitspraak gedaan over het gebruik van alcohol en medicatie door de slachtoffers?
• Wat zijn de risico’s op een voetgangersongeval en verschillen de risico’s per leeftijdsgroep?
• Welke scenario’s van voetgangersongevallen kunnen we onderscheiden, zodat duidelijk wordt in hoeverre infrastructuur, gedrag en product/techniek een rol hebben gespeeld?
• Wat zijn de gevolgen van ongevallen in termen van letsel, ernst van het letsel en kosten?

Voor de analyses maakten we gebruik van de gegevens uit het Letsel Informatie Systeem (LIS). In LIS selecteerden wij alle SEH-bezoeken in verband met letsel door een verkeersongeval waarbij het slachtoffer een voetganger was. Daarnaast selecteerden we alle SEH-bezoeken in verband met letsel door een privé-ongeval waarbij sprake was van een valongeval op straat. Dit noemen we verder eenzijdige voetgangersongevallen.

In 2019 vonden in Nederland naar schatting 3.200 SEH-bezoeken plaats naar aanleiding van verkeersongevallen met voetgangers. De onzekerheidsmarge (95%BI) rondom deze schattingen is echter groot: tussen de 2.300 tot 4.200. Daarnaast vonden 21.200 SEH-bezoeken plaats in verband met letsel door een eenzijdig voetgangersongeval (een valongeval op straat), een veelvoud dus van het aantal verkeersongevallen met voetgangers.

Omdat bij een flink deel van de valongevallen niet bekend is of het ongeval op straat of op een andere locatie plaatsvond, is het aantal van ruim 21 duizend SEH-bezoeken waarschijnlijk nog een onderschatting van de omvang van de problematiek.

Periode 2010-2019
Bij de verkeersongevallen met voetgangers zagen we geen stijging of daling van de problematiek  in de periode 2010-2019. Bij de eenzijdige voetgangersongevallen was sprake van een daling. De daling van het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel van 41 procent in de periode 2010-2019 is echter in positieve zin vertekend door een groot aantal SEH-bezoeken in 2010 als gevolg van een strenge winter.

Een trendanalyse over de periode 2011-2019 laat een daling van 20 procent zien. Tot slot, de laatste jaren nam het aandeel valongevallen toe waarbij de locatie onbekend is.. Dus mogelijk geeft ook de daling van 20 procent een te gunstig beeld .

Verhouding voetgangersongevallen versus andere verkeersongevallen
Verkeersongevallen met voetgangers maken dus maar een klein deel uit van het totale aantal verkeersongevallen die leidden tot een bezoek aan de SEH. Tellen we de eenzijdige voetgangersongevallen ook mee, dan wordt de problematiek aanzienlijk groter. De verkeersongevallen met voetgangers en de eenzijdige voetgangersongevallen leidden in 2019 samen tot ruim 24 duizend SEH-bezoeken. Ter vergelijking: in 2019 vonden 80.000 SEH-bezoeken plaats in verband met letsel opgelopen bij een ongeval op de fiets.

Achtergrondkenmerken van slachtoffers
Bij verkeersongevallen met voetgangers waren kinderen en jongvolwassenen het vaakst het slachtoffer en even vaak mannen als vrouwen. Onder de slachtoffers van een eenzijdig voetgangersongeval waren ouderen en vrouwen in de meerderheid. Als we beide groepen samen nemen, komen met het oog op preventie vooral ouderen in aanmerking. Alleen als er specifiek naar verkeersongevallen met voetgangers gekeken wordt, komen kinderen en jongvolwassenen naar voren.

Ouderen waren niet alleen in absolute zin in 2019 in de meerderheid als slachtoffer van een eenzijdig voetgangersongeval,  ze vormen ook een risicogroep met een relatief groot aantal SEH-bezoeken per 100.000 inwoners. Wat betreft verkeersongevallen met voetgangers kunnen we geen harde uitspraak doen over risicogroepen.

SEH-bezoeken door een botsing van een voetganger met een personenauto komen veruit het meeste voor. Van circa acht procent van de gevallen weten we dat het ongeval heeft plaats gevonden bij/op een zebrapad, oversteekplaats en/of verkeerslicht.

Bij eenzijdige voetgangersongevallen komt letsel door struikelen het meeste voor. Vaak gaat het daarbij om struikelen over losliggende of uitstekende tegels of over een stoeprand. Goed onderhoud van straat en stoep lijkt in ieder geval te kunnen bijdragen aan het voorkomen van eenzijdige voetgangersongevallen.

Zowel onder de voetgangers die gewond raakten in het verkeer als bij slachtoffers van een eenzijdig voetgangersongeval, hadden de meeste slachtoffers een fractuur. Gevoelsmatig zou je verwachten dat verkeersongevallen met voetgangers relatief vaker tot ernstig letsel leiden dan eenzijdige voetgangersongevallen. De cijfers laten zien dat dit niet het geval was. Het aandeel slachtoffers met ernstig letsel onder slachtoffers van eenzijdige voetgangersongevallen was enkele procenten groter dan onder slachtoffers van een voetgangersverkeersongeval. Dit is een gevolg van het grotere aandeel ouderen (met ernstig letsel) onder de slachtoffers van een eenzijdig voetgangersongeval.

Door het grote verschil in het aantal SEH-bezoeken (met ernstig letsel) tussen de twee typen ongevallen, waren de directe medische kosten en de verzuimkosten voor de eenzijdige voetgangersongevallen (90 resp. 37 miljoen euro) aanzienlijk hoger dan die voor de verkeersongevallen met voetgangers (10-18 resp. 7-13 miljoen euro).

Als het terugdringen van het aantal (ernstige) letsels de insteek van preventie is, moeten we vooral aandacht besteden aan het terugdringen van het aantal eenzijdige voetgangersongevallen, met name bij ouderen. Goed onderhoud van straten en stoepen lijkt daarbij een rol te kunnen spelen, in combinatie met het aanbieden van effectieve interventies gericht op het voorkomen van vallen,  gericht op ouderen.

Met het terugdringen van het aantal letsels en de daarmee samenhangende SEH-bezoeken zullen ook directe medische kosten en verzuimkosten  afnemen. De toenemende vergrijzing van Nederland versterkt bovenstaande aanbevelingen.

Als de voorkeur uitgaat naar het terugdringen van het aantal ongevallen met voetgangers in het verkeer, dan is het zinvol om aandacht te besteden aan het voorkomen van deze ongevallen bij kinderen en jongvolwassenen. De LIS-gegevens laten weliswaar zien hoe de slachtoffers gewond raakten (wel/niet botsing en botsing waarmee) maar LIS biedt voor deze ongevallen geen aanknopingspunten voor preventie.

Verdiepend onderzoek met vragenlijsten onder de slachtoffers van een voetgangersongeval die in één van de LIS-ziekenhuizen op de SEH zijn geweest, kan dit kennishiaat opvullen.