Houd ouderen op de been

Er zijn verschillende effectieve valpreventieprogramma's voor ouderen, maar de implementatie verloopt vaak moeizaam. Met als gevolg dat interventies niet structureel worden toegepast of dat er slechts weinig ouderen meedoen. Het doel van het project Houd ouderen op de been is om de Senior Stap-interventie (ontwikkeld door Radboudumc) te implementeren en te borgen met een wijkgerichte aanpak.

Suzanne Polinder: 'Senior Stap is een aantoonbaar effectieve interventie die bestaat uit een zelftest en een oefenboek. De zelftest is een loopmeter in de woning die de loopsnelheid van ouderen meet. Die metingen voorspellen het risico op vallen. Het oefenboek stelt ouderen laagdrempelig in staat om thuis te werken aan hun fysieke balans en coördinatie.'

De wijkgerichte aanpak van Houd ouderen op de been in Breda bestond uit de volgende stappen:

• Een profiel van de wijk opstellen, onder andere demografische gegevens, beweegaanbod voor ouderen en behoeften van de doelgroep.
• Een lokale werkgroep samenstellen met kernpartners in preventie en zorg, zoals thuiszorgorganisaties en fysiotherapeuten.
• Samenwerken met lokale partners en hen op de hoogte houden met onder andere netwerkbijeenkomsten en nieuwsbrief
• Bereiken van de wijk met onder andere bijeenkomsten en workshops voor ouderen
• Borgen en plannen, zoals beleggen van coördinatie, afspraken over samenwerking en financiering

Suzanne Polinder: 'We dachten eerst ouderen te bereiken met bijvoorbeeld folders en via de lokale omroep. Maar daar kregen we weinig reacties op, hooguit van enkele mantelzorgers. Toen hebben we ingezet op een-op-een contact met ouderen via de thuiszorgorganisatie, die bij mensen thuis op bezoek komt. Zij zijn in staat om een goede inschatting te maken van het risicoprofiel van ouderen en ze weten de weg in de zorg en het wijkaanbod.'

De resultaten van het Senior Stap-programma zijn onder andere gemeten met vragenlijsten en een dagboek dat deelnemers bijhouden:

• 240 Bredase ouderen hebben deelgenomen aan het Senior Stap-programma, merendeels vrouwen (70%) van gemiddeld 80 jaar. 
• 62% van de deelnemers heeft tien weken lang minstens eens per week oefeningen uit het oefenboek gedaan. 
• Deze deelnemers laten een trend zien naar minder valrisico/valangst en een verbetering in mobiliteit, algemene gezondheid en zelfmanagement.
• Van de deelnemers vond 72% het programma nuttig, 52% gaf aan zich meer bewust te zijn geworden van het risico op een val, 43% zei steviger in zijn schoenen te staan en 37% zei meer te bewegen in het dagelijks leven.
• De interventie heeft drie maanden na implementatie een positief effect op valrisico: dat is afgenomen van 69% naar 55%.

Suzanne Polinder: 'Ouderen zijn positief over het oefenboek, dat heel makkelijk te gebruiken is op alle niveaus. Het was de bedoeling dat 100 deelnemers ook de loopmeter zouden gebruiken, maar dat is met slechts 24 deelnemers gelukt. Andere deelnemers wilden geen loopmeter in hun huiskamer vanwege zorgen over privacy.' 

'Deelnemers hebben het gevoel dat ze minder risico lopen en voelen zich minder onzeker. Maar het valrisico bedraagt nog steeds 55%. Om dat percentage verder te verlagen, is meer nodig, bijvoorbeeld een beweegtraining voor ouderen met een hoog risico. Dat gebeurt met passend vervolgaanbod in de wijk.'

Meer informatie:
Senior Stap Studie (met oefenboek) 

Werkzame elementen

Signaleren verhoogd valrisico

• Thuiszorgorganisaties hebben een sleutelrol. Suzanne Polinder: 'We zijn gestart vanuit de vertrouwensrelatie tussen zorgverleners en hun cliënten. Ouderen vinden over het algemeen niet dat ze behoren tot een risicogroep. Maar als de thuiszorg voorzichtig suggereert dat het misschien toch een goed idee is om oefeningen te doen, dan staan ouderen ervoor open.'
• Sommige ouderen hebben geen contact met thuiszorgorganisaties. 'Om een bredere groep te bereiken, heb je bijvoorbeeld de huisartsen in de wijk nodig. Ook dan is het oefenboek een goed begin om ouderen in beweging te krijgen. De jaarlijkse gezondheidscheck die veel ouderen laten doen, is een goed moment om hierover te beginnen.'

Begeleiden en ondersteunen 

• De individuele wensen en behoeften van ouderen staan centraal. 'De implementatie van valinterventies verloopt vaak moeizaam omdat het aanbod niet goed aansluit op de behoeften van ouderen. Daarom beginnen we met een gesprek bij mensen thuis. Die stap wordt vaak overgeslagen.'
• Vervolgens kan een passend vervolg worden aangeboden. 'Aan ieder individu koppelen we de best passende interventie, van een groepstraining bij een fysiotherapeut tot een wandelclub in de wijk.'

Aandachtspunten

• Op zoek naar ruimte? Maak gebruik van de accommodatie van verzorg- en verpleeghuizen. Suzanne Polinder: 'De zalen in verzorg- en verpleeghuizen zijn erg geschikt voor informatiebijeenkomsten en het vervolgaanbod, zoals beweegtrainingen.'
• 'De coördinerende rol neemt 0,1 tot 0,2 fte in beslag. 'Wij hebben die rol belegt bij een thuiszorgorganisatie. Ga voor de financiering bijvoorbeeld in gesprek met de zorgverzekeraar.' 

Betrokken partijen

• Lokale werkgroep (met kernpartners in preventie en zorg, zoals thuiszorgorganisatie en fysiotherapeuten)
• Focusgroepen met ouderen (toetsen plannen en communicatiematerialen)
• Thuiszorgorganisaties (bereiken ouderen en verwijzen door naar huisartsen of beweegaanbod)
• Fysiotherapeuten (verzorgen beweegaanbod in de wijk)